از دهه ۱۳۸۰ تا امروز، روند کنترل اینترنت در ایران مسیر پرشتابی را طی کرده است. ابتدا با فیلتر چند وب‌سایت خبری آغاز شد و حالا، «دیوار دیجیتال» سرتاسر فضای مجازی کشور را محصور کرده؛ دیواری نامرئی اما واقعی که میان شهروندان و جهان بیرون کشیده شده، مانع از آزادی بیان، گردش اطلاعات و حتی تعاملات روزمره شده است. این دیوار، دیگر صرفاً فنی نیست؛ بخشی از دستگاه امنیتی جمهوری اسلامی است برای سرکوب صداهای مستقل.
فازبندی سرکوب؛ دیوار دیجیتال چگونه بالا رفت؟
اگرچه سانسور اینترنت در ایران از ابتدای دهه ۸۰ آغاز شد، نقطه عطف این پروژه، پس از اعتراضات ۱۳۸۸ بود؛ وقتی حاکمیت دریافت که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به ابزارهای بسیج سیاسی و اعتراض بدل شوند. ابتدا فیس‌بوک و توییتر قربانی شدند، سپس یوتیوب و اسکایپ. در دهه ۱۳۹۰، «دیوار دیجیتال» با کمک شرکت‌های داخلی و چینی ضخیم‌تر شد: اینترنت ملی، سامانه‌های شنود، و توسعه پلتفرم‌های بومی.
پس از اعتراضات سراسری آبان ۱۳۹۸ و همچنین خیزش‌های ۱۴۰۱، قطع کامل اینترنت و فیلترینگ وسیع، دیگر ابزارهای عادی حکومت برای کنترل جامعه شد. «دیوار دیجیتال» اکنون صرفاً مانع دسترسی به وب‌سایت‌ها نیست، بلکه سازوکاری امنیتی برای حذف صداهاست.
تبعیض در پشت دیوار؛ رصد هدفمند اقلیت‌ها
از مهم‌ترین ابعاد «دیوار دیجیتال»، تبعیض آشکار در نحوه اعمال آن است. استان‌های محروم و مناطق دارای اکثریت قومی (کردستان، سیستان و بلوچستان، خوزستان) در صدر لیست قطع اینترنت یا کاهش پهنای باند قرار دارند. در روزهای اعتراض، نخستین اقدام حکومت، قطع دسترسی این استان‌ها به اینترنت است. این روند، نشان می‌دهد دیوار ابزاری استراتژیک برای مهار اقلیت‌هاست، نه فقط یک سیاست فنی.
زندان مجازی؛ چگونه دیوار نسل آینده را منزوی می‌کند؟
در پس این محدودیت‌ها، نسلی خاموش و منزوی در حال شکل‌گیری است. جوانان ایرانی که باید در جهانی متصل رشد کنند، اکنون پشت دیوار دیجیتال به جهان بیرون نگاه می‌کنند. ترس از ردیابی، بازداشت به‌دلیل پست یا توییت، و فعالیت با نام مستعار، به بخشی از واقعیت زندگی آنلاین این نسل بدل شده است. دیوار نه‌فقط بدن‌ها، بلکه ذهن‌ها را زندانی کرده است.
مطالعه بيشتر : سانسور دیجیتال در ایران: چگونه فناوری به ابزار سرکوب فرهنگی تبدیل شد؟
جمع‌بندی: آیا پایان دیوار ممکن است؟
دیوار دیجیتال، پروژه‌ای استراتژیک، چندلایه و امنیتی در جمهوری اسلامی است؛ از فیلترینگ گرفته تا اینترنت طبقاتی و کنترل ترافیک کاربران. شکست این دیوار، نیازمند همبستگی داخلی و فشار جهانی، توسعه ابزارهای ضدفیلتر، حمایت از رسانه‌های آزاد و آموزش دیجیتال به مردم است. تا زمانی که این دیوار پابرجاست، آزادی، تنها واژه‌ای در پشت سیم‌های خاردار دیجیتال خواهد بود.