در حالی که بازار رمزارزها در جهان با سرعت گسترش می‌یابد، ایران به عنوان الگویی خاص و متفاوت مطرح شده است. در میانه بحران اقتصادی فلج‌کننده و تحریم‌های بین‌المللی فزاینده، این پرسش به‌طور جدی مطرح می‌شود: ایران چگونه در بحران اقتصادی خود از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند؟
از استخراج با حمایت دولتی گرفته تا پلتفرم‌های معامله غیررسمی، از پروژه ریال دیجیتال تا دور زدن نظام بانکی بین‌المللی، رمزارزها به ابزاری راهبردی برای دولتی تبدیل شده‌اند که با انزوای مالی مواجه است. این گزارش ابعاد جهانی و داخلی این پدیده را بررسی می‌کند.
رمزارز چیست؟
رمزارزها یا ارزهای دیجیتال، نوعی دارایی دیجیتال هستند که بر بستر شبکه‌ای غیرمتمرکز به نام “بلاک‌چین” ذخیره و منتقل می‌شوند.
برخلاف ارزهای سنتی مانند دلار یا یورو، رمزارزها توسط بانک مرکزی یا نهاد رسمی صادر نمی‌شوند، بلکه از طریق فرآیند «ماینینگ» و با استفاده از سخت‌افزارهای پیشرفته و محاسبات سنگین رمزنگاری به‌دست می‌آیند.
از شناخته‌شده‌ترین رمزارزها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• بیت‌کوین (Bitcoin): نخستین رمزارز تاریخ که از سال ۲۰۰۹ به‌عنوان «طلای دیجیتال» شناخته می‌شود.
• اتریوم (Ethereum): رمزارزی پیشرفته که قراردادهای هوشمند و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز را پشتیبانی می‌کند.
• تتر (Tether): ارز دیجیتال باثبات که پشتوانه آن دلار آمریکاست و برای کاهش نوسانات بازار به‌کار می‌رود.
رمزارزها در حوزه‌های مختلفی کاربرد دارند؛ از سرمایه‌گذاری و انتقال وجه، تا حفظ ارزش دارایی‌ها در برابر تورم، و حتی در زمینه‌های پرمناقشه مانند پولشویی یا تأمین مالی فعالیت‌های غیرقانونی. همین موضوع باعث شده تا رمزارزها به کانون توجه دولت‌ها و بانک‌های مرکزی بدل شوند.
۱. از بیت‌کوین تا ریال دیجیتال
از سال ۲۰۲۰ تاکنون، استفاده از رمزارزها به شکل چشمگیری افزایش یافته است. تنها در پایان سال ۲۰۲۴، بیش از ۵۶۲ میلیون نفر در جهان مالک نوعی رمزارز بوده‌اند، یعنی رشدی بیش از ۳۰٪ نسبت به سال پیش.
در حالی که کشورهای غربی در حال قانون‌گذاری و تنظیم مقررات برای این بازار هستند (همچون مقررات MiCA در اتحادیه اروپا)، ایران نیز دست به آزمودن رمزارز ملی خود زده است: ریال دیجیتال.
این اقدام تا حدی پاسخ می‌دهد به این پرسش که ایران چگونه در بحران اقتصادی خود از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند؟؛ چراکه تهران تلاش دارد با توسعه ریال دیجیتال، تبادلات مالی خود را از نظام جهانی تحریم‌شده جدا کند و کنترل داخلی را افزایش دهد.
۲. ایران چگونه در بحران اقتصادی خود از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند؟ از ماینینگ تا معاملات پنهانی
ایران طی سال‌های گذشته با بهره‌گیری از برق ارزان، به یکی از قطب‌های استخراج بیت‌کوین تبدیل شد. در سال ۲۰۲۱، جزو ۱۰ کشور اول تولیدکننده بیت‌کوین در جهان بود.
اما با افزایش بحران برق، دولت محدودیت‌هایی را بر ماینینگ اعمال کرد که منجر به افزایش استخراج غیرقانونی در کارخانه‌ها، مساجد و حتی خانه مقامات شد.
همچنین، ایران از رمزارزهای باثبات مانند تتر برای پرداخت واردات از کشورهایی چون روسیه و چین استفاده می‌کند تا از محدودیت‌های بانکی عبور کند.
در برخی موارد، دولت به پلتفرم‌های داخلی مانند Nobitex برای انتقال سرمایه‌ها متوسل شده، که البته همین پلتفرم‌ها هدف حملات سایبری از سوی گروه‌هایی با ارتباط احتمالی به اسرائیل قرار گرفته‌اند.
این روش‌ها نشان می‌دهند ایران چگونه در بحران اقتصادی خود از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند؟؛ ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها، تسهیل واردات، و حفظ ارزش سرمایه‌ها در برابر سقوط ریال.
۳. فرصت یا تهدید؟
در حالی که استفاده از رمزارزها در ایران مزایایی آشکار دارد، تهدیدهای مهمی نیز متوجه این مسیر است:
• نبود قانون‌گذاری شفاف: نبود مقررات مشخص باعث ریسک بالای کلاه‌برداری و بی‌اعتمادی شده است.
• نوسانات شدید بازار: سقوط شدید قیمت برخی رمزارزها، همچون لونا در سال ۲۰۲۲، سرمایه بسیاری از کاربران را نابود کرد.
• ضعف زیرساخت سایبری: حملات پی‌درپی به صرافی‌های داخلی ضعف امنیت سایبری را نمایان می‌سازد.
در عین حال، برخی تحلیل‌گران باور دارند که رمزارزها می‌توانند فرصت طلایی برای ایران باشند تا استقلال بیشتری از نظام مالی بین‌المللی به‌دست آورد؛ به‌شرط آن‌که بتواند یک اکوسیستم داخلی امن و کارآمد ایجاد کند.
ایران در حال حاضر در موقعیتی منحصربه‌فرد است؛ جایی میان استفاده هوشمندانه از رمزارزها و خطر فروپاشی کنترل مالي.
مطالعه بيشتر : ایران پایتخت جدید زیبایی: چگونه جراحی‌های زیبایی موازنه گردشگری درمانی را بر هم زد؟
نتیجه‌گیری
تجربه ایران نشان می‌دهد که رمزارزها تنها ابزار سرمایه‌گذاری نیستند، بلکه به ابزاری ژئوپولیتیکی برای کشورهایی مانند ایران تبدیل شده‌اند.
در قلب پرسش ایران چگونه در بحران اقتصادی خود از ارزهای دیجیتال استفاده می‌کند؟ مجموعه‌ای پیچیده از استخراج، دور زدن تحریم‌ها، توسعه رمزارز ملی، و پلتفرم‌های داخلی دیده می‌شود.
اما سوال اصلی همچنان باقی‌ست: آیا ایران موفق می‌شود این فناوری را به نجات اقتصادی تبدیل کند؟ یا رمزارزها نیز به فصلی تازه از بحران خواهند انجامید؟
