در دهمین روز از ماه محرم، زندگی در ایران و بسیاری از جوامع شیعی متوقف می‌شود تا یکی از مقدس‌ترین و دردناک‌ترین روزها در وجدان دینی شیعیان گرامی داشته شود. روز عاشورا برای ایرانیان و شیعیان تنها یک یادبود تاریخی نیست، بلکه آیینی هستی‌شناسانه است که در آن، سوگ با عقیده، سیاست با اشک، و مظلومیت با هویت در هم می‌آمیزند. اما چه چیزی این روز را تا این اندازه در ناخودآگاه ایرانیان پررنگ کرده؟ و چگونه از یک واقعه تاریخی به محوری دینی، فرهنگی و سیاسی تبدیل شد؟
آیین‌های حسینی: سوگواری‌ای که زندگی می‌شود، نه صرفاً روایت
از بامداد روز عاشورا، چهره شهرهای ایران تغییر می‌کند: مغازه‌ها بسته، خیابان‌ها سیاه‌پوش، و دسته‌های عزاداری در همه‌جا حضور دارند. کودکان، پیران، زنان و مردان، همه در سوگواری‌ها مشارکت دارند؛ گویی صحنه کربلا هر سال با جسم و اشک آن‌ها بازآفرینی می‌شود. روز عاشورا برای ایرانیان و شیعیان صحنه‌ای زنده از اندوه جمعی است که حضور در آن، عمل است نه تماشا.
نوحه‌خوانی، سینه‌زنی، قمه‌زنی و نذری دادن، بخشی از آیین‌هایی است که مظلومیت امام حسین را به عنوان هویتی جمعی تثبیت می‌کند. شهرهایی چون قم، مشهد و یزد، از مهم‌ترین کانون‌های این آیین‌ها هستند، جایی که دسته‌جاتی با ده‌ها هزار نفر در خیابان‌ها حرکت می‌کنند.
پیام این جمعیت آن است که حسین نه‌فقط کشته شد، بلکه هر سال به شهادت می‌رسد و باید تا ابد بر او گریست.
روز عاشورا برای ایرانیان و شیعیان: هویت سیاسی و مظلومیت دینی
در ایران، نمی‌توان دین را از سیاست جدا کرد؛ همان‌گونه که روز عاشورا برای ایرانیان و شیعیان را نمی‌توان بدون درک جایگاه سیاسی آن فهمید. از زمان انقلاب اسلامی ۱۳۵۷، نظام حاکم با بهره‌گیری از نماد عاشورا، مبارزات خود را – چه با آمریکا و اسرائیل و چه با معترضان داخلی – به قیام امام حسین تشبیه کرده است.
آیت‌الله خمینی خود گفت: “همه‌چیز ما از عاشورا است.” از آن زمان، این روز به ابزاری برای بسیج توده‌ها و تثبیت مشروعیت ولایت فقیه بدل شده است.
اما در سال‌های اخیر، نسل جوان‌تر ایرانی به این نگاه معترض است. بسیاری بر این باورند که حکومت، عاشورا را مصادره کرده است. در شبکه‌های اجتماعی، صدایی بلند شده که می‌گوید باید “حسین را از دست حکومت نجات داد” و عاشورا را از مراسم رسمی به عرصه‌ای برای اعتراض خاموش تبدیل کرد.
عاشورا میان وفاداری و پرسشگری: نزاع نسل‌ها بر سر معنا
نسلی تازه در ایران و جوامع شیعی، دوباره درباره مفهوم سوگ، فایده اشک و ماهیت روز عاشورا برای ایرانیان و شیعیان سؤال می‌کند. این نسل، آیین‌هایی مانند قمه‌زنی را انحرافی از پیام اصلی کربلا می‌داند و معتقد است که حسین نماد آزادی است، نه تکرار سوگواری‌های بی‌هدف.
در مقابل، نهادهای رسمی – از حوزه‌های علمیه تا رسانه‌های دولتی – به تعمیق ابعاد آیینی و سنتی عاشورا ادامه می‌دهند و نسبت به آنچه “فتنه فرهنگی” می‌نامند، هشدار می‌دهند؛ فتنه‌ای که می‌کوشد شیعه را از گذشته‌اش جدا کند.
در کشورهایی چون عراق، لبنان و بحرین نیز، عاشورا از قالب مناسک عبادی صرف خارج شده و به بستری برای رقابت سیاسی میان گروه‌های شیعی تبدیل شده است. برخی فعالان مدنی در عراق، در تلاش‌اند تا معنای انقلابی حسین را از درون شعائر سنتی بازآفرینی کنند.
مطالعه بيشتر : لیورپول انگلیس ستاره خود را از دست داد؛ حادثه‌ای مرگبار در اسپانیا
نتیجه‌گیری: عاشورا میان خشوع و پرسش
روز عاشورا برای ایرانیان و شیعیان تنها یک مناسبت مذهبی نیست؛ بلکه متنی باز است برای تفسیرهای گوناگون. این روز، سوگی مقدس است، اما همزمان موضوعی برای پرسش: آیا عاشورا را گرامی می‌داریم یا در آن زندگی می‌کنیم؟ آیا برای حسین گریه می‌کنیم یا آرمان‌هایش را زندگی می‌کنیم؟ آیا این روز ابزاری برای بسیج سیاسی است یا فرصتی برای تأمل فردی؟
میان انبوه جمعیت در خیابان‌های تهران و کربلا، و در میان زمزمه‌های تردید نسل جدید، حسین با هر فرد به گونه‌ای خاص زندگی می‌شود. این روز نمی‌خواهد فقط یادآور باشد، بلکه بخشی از سیاست، فرهنگ، هنر و هویت معاصر شیعی شده است.
