در میان مسلمانان، عید قربان معمولاً با اعمالی نظیر ذبح دام، اقامه نماز جماعت و توزیع گوشت میان نیازمندان شناخته میشود. اما در میان جوامع شیعهمذهب، آداب و رسوم متفاوتی به چشم میخورد که برخی از آنها برای سایر مسلمانان یا ناظران بیرونی، غیرمعمول یا حتی شگفتانگیز است. عجیبترین آداب و رسوم شیعیان در عید قربان؛ مجموعهای از رفتارهای آیینی، محلی و عرفانی است که در مناطقی مانند ایران، عراق، لبنان و بحرین اجرا میشود. این مناسک، هرچند در نگاه محلی دارای تقدساند، اما از نظر فقهی یا قرآنی مورد بحثاند.
آیینهای بدنی و نمایشی؛ بخشی از عجیبترین آداب و رسوم شیعیان در عید قربان
در برخی از جوامع شیعهنشین، عید قربان تنها یک مناسبت مذهبی نیست، بلکه فرصتی برای اجرای آیینهای بدنی همچون قمهزنی، زنجیرزنی سبک یا خاکمالی است. این مراسم، بیشتر در شهرهای مذهبی جنوب عراق و برخی استانهای ایران اجرا میشوند. افراد شرکتکننده آنها را نماد فداکاری، خضوع یا تسلیم در برابر اراده خداوند میدانند.
چنین آیینهایی که به بخشی از عجیبترین آداب و رسوم شیعیان در عید قربان تبدیل شدهاند، از منظر علمای اهل سنت یا دیدگاههای فقهی کلاسیک، مشروعیت شرعی ندارند و گاه با بدعتگذاری همارز دانسته میشوند. برخی مراجع شیعه نیز آنها را تأیید نمیکنند.
نمایش بازسازیشده ذبح اسماعیل؛ ترکیب تخیل و مذهب
یکی دیگر از جلوههای خاص در عید قربان در میان شیعیان، اجرای نمایشهایی با محوریت داستان ابراهیم و اسماعیل است. در برخی مناطق، شخصی لباس سفید میپوشد و به صورت نمایشی در نقش اسماعیل دراز میکشد. سپس گوسفندی بهعنوان قربانی جایگزین ذبح میشود.
این مراسم که در فهرست عجیبترین آداب و رسوم شیعیان در عید قربان قرار میگیرد، گاه با سرودهای محلی یا فضاسازی آیینی همراه است. این اجراها نه تنها با منبع قرآنی فاصله دارند، بلکه جنبههای فرهنگی و نمایشی در آنها پررنگتر از جنبه عبادی دیده میشود.
مطالعه بيشتر : بهترین رستورانهای ایرانی در عربستان سعودی در ایام حج؛ طعمی از وطن در سرزمین وحی
دعا و نذر به نیت امام زمان؛ بُعد عرفانی در شب عید
در برخی از مناطق شیعهنشین، شب عید قربان همراه با قرائت دستهجمعی دعای ندبه، دعای عهد یا زیارت عاشورا است. هدف از این مراسم، تجدید بیعت با امام زمان (عج) و دعا برای ظهور او عنوان میشود. همچنین در این شب، برخی از افراد نامههایی خطاب به امام غائب مینویسند و در چاه یا آب روان میاندازند.
این اعمال، بخش دیگری از عجیبترین آداب و رسوم شیعیان در عید قربان محسوب میشوند. رفتارهایی که بیشتر از آنکه ریشه در فقه حج یا قرآن داشته باشند، بازتابی از گرایشهای عرفانی و اعتقادات خاص مهدویت هستند.
بررسی عجیبترین آداب و رسوم شیعیان در عید قربان نشان میدهد که این مناسبت در میان جوامع شیعه با مناسکی همراه است که در بسیاری از موارد از سنتهای اصلی اسلامی فاصله دارد. آیینهایی مانند قمهزنی، ذبح نمایشی، و نذر به نیابت از امام غائب، بخشی از تنوع فرهنگی این جوامع است؛ اما از منظر دینی و فقهی، همواره محل مناقشه و تردید بوده است.
