با پیشرفت فزاینده فناوری‌های هوش مصنوعی، نشانه‌های تحول بنیادین در بازار کار به‌وضوح نمایان شده‌اند. شواهد فزاینده حاکی از آن است که جهان در آستانه تجربه پدیده‌ای قرار دارد که با عنوان موج اخراج‌های ناشی از هوش مصنوعی شناخته می‌شود؛ پدیده‌ای که باعث حذف بسیاری از مشاغل انسانی و جایگزینی آن‌ها با سامانه‌های هوشمند شده است.
این موج به‌ویژه در بخش‌هایی چون بانکداری، بازاریابی، پشتیبانی فنی و مدیریت میانی در حال گسترش است؛ آن هم در حالی‌که بسیاری از دولت‌ها، به‌ویژه در کشورهایی با نرخ بالای بیکاری مانند ایران، هیچ استراتژی مشخصی برای مقابله با این تحول ندارند.
هوش مصنوعی در حال ربودن جایگاه انسان‌ها در مشاغل روزمره
در ماه‌های گذشته، شرکت‌های بزرگی در آمریکا و اروپا بین ۱۵ تا ۲۰ درصد از نیروی انسانی خود را در برخی واحدها کاهش داده‌اند؛ آن‌هم پس از جایگزینی سیستم‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در مدیریت منابع و خدمات مشتریان. این روند به خاورمیانه نیز رسیده است؛ گزارش‌هایی از ایران حاکی از آن است که برخی بانک‌ها جذب نیروی انسانی را متوقف کرده و به سیستم‌های هوشمند در ارزیابی عملکرد و پردازش حساب‌ها روی آورده‌اند.
در بسیاری از موارد، الگوریتم‌ها وظایف تحلیل داده، نگارش محتوا و حتی برقراری ارتباط با مشتریان را برعهده گرفته‌اند؛ امری که نیاز به نیروی انسانی را کاهش داده و مسیر را برای گسترش موج اخراج‌های ناشی از هوش مصنوعی در سال‌های آینده هموار کرده است.
موج اخراج‌های ناشی از هوش مصنوعی بازارهای نوظهور را تهدید می‌کند
براساس گزارشی از «مؤسسه آینده کار»، هشدار داده شده که موج اخراج‌های ناشی از هوش مصنوعی تنها به اقتصادهای پیشرفته محدود نخواهد شد، بلکه با شدت بیشتری به سراغ کشورهای در حال توسعه خواهد آمد. دلیل این امر ناتوانی این کشورها در بازآموزی و توانمندسازی نیروی کار است.
ایران نیز به‌عنوان مثالی بارز، اکنون با چالشی سه‌وجهی مواجه است: بیکاری مزمن، کاهش سرمایه‌گذاری داخلی، و نبود برنامه ملی برای انطباق با تحولات دیجیتال. پیش‌بینی می‌شود که موج اخراج‌های ناشی از هوش مصنوعی تا سال ۱۴۰۶ منجر به حذف هزاران شغل در بخش‌های بانکداری، خدمات و صنایع کشور شود.
سکوت دولت و تبعات اجتماعی نگران‌کننده
با وجود وضوح تهدید، تاکنون هیچ برنامه جامع یا استراتژی دولتی مشخصی برای مواجهه با اثرات این موج دیده نشده است. جدای از شعارهای کلی درباره حمایت از اقتصاد دیجیتال، اقدام عملی خاصی برای محافظت از شاغلان یا بازآموزی آن‌ها مشاهده نمی‌شود.
برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات خصوصی آموزش‌هایی در زمینه تحلیل داده و یادگیری ماشین ارائه داده‌اند، اما این آموزش‌ها تنها درصد اندکی از نیروی کار آسیب‌پذیر را پوشش می‌دهد. کارشناسان هشدار می‌دهند که تعلل در تدوین راهکارهای مناسب ممکن است به بحرانی اجتماعی منجر شود، به‌ویژه در مناطق محروم که وابستگی شدیدی به مشاغل سنتی دارند.
مطالعه بيشتر : منچستر سیتی مقابل الهلال: شگفتی تکان دهنده در جام باشگاه های جهان 2025
جمع‌بندی تحلیلی
هوش مصنوعی ذاتاً تهدید نیست، بلکه تهدید اصلی در عدم آمادگی برای مواجهه با آن است. موج اخراج‌های ناشی از هوش مصنوعی نشانه‌ای واضح از آغاز عصری جدید است که برای کسانی که نتوانند خود را تطبیق دهند، بی‌رحمانه خواهد بود. در کشورهایی مانند ایران، که هنوز زیرساخت‌های فناوری نوپا هستند، این موج می‌تواند به زلزله‌ای اقتصادی و اجتماعی تبدیل شود که برای یک دهه تمام، ساختار بازار کار را دگرگون می‌کند.
